Đây là phần Phật đem 18 giới (6 căn, 6 trần, 6 thức) thu về Như Lai Tạng Tánh, và trước khi vào đề thì đặc câu hỏi:
Tại sao cả 18 giới vốn là Tánh Như Lai Tạng?"Lại nữa A-nan, làm sao 18 giới vốn là tính chân-như nhiệm-mầu của Như-lai-tạng?"
Ngài Anan đã từng học nơi Phật về pháp Nhân Duyên Sinh, nên biết Nhãn căn và Sắc Trần làm duyên cho nhau mới sinh ra Nhãn Thức. Do vậy mà mới thấy tất cả sự vật. Thì đúng rồi."A-nan, như ông bày-tỏ: Nhãn-căn và sắc-trần làm duyên, sinh ra nhãn-thức. Thức đó lại là nhân nhãn-căn sinh ra, lấy nhãn-căn làm giới, hay nhân sắc-trần sinh ra, lấy sắc-trần làm giới?"
Ví dụ: thấy được Hoa Mai. Mắt thấy nhận biết được hoa mai.
Mắt (nhãn căn tạm gọi) tiếp xúc với Hoa Mai (sắc trần), liền thấy nhận biết được hoa mai (nhãn thức). Thấy thôi, chứ chưa phân biệt là hoa mai màu vàng đỏ đẹp xấu gì hết. Phân biệt vàng đỏ đẹp xấu là do Ý Thức.
Ngài Anan theo pháp Nhân Duyên mà hiểu vậy là đúng rồi. Nhưng nay học pháp cao hơn, học về Tâm Tính thì Tâm Tính nó vượt ngoài các pháp đối đãi tương đối, cho nên không thể cho Tâm Tính là Nhân Duyên Sinh hay Tự Nhiên Sinh.
Nhưng ông Anan không hiểu cho nên vẫn chấp cho rằng tâm tính là do Nhân Duyên Sinh. Cho nên mới xin Phật chỉ bài cho rõ.
Phật phương tiện mà lập luận với ngài Anan rằng, như ông đã nói và hiểu rõ rằng Nhãn Căn và Sắc Trần duyên nhau sinh ra Nhãn Thức. Vậy thì nhãn thức đó là nhân nơi nhãn căn mà sinh ra và lấy nhãn căn làm ranh giới, hay nhân nơi sắc trần mà sinh ra và lấy sắc trần làm ranh giới?
Ở đây, Phật đem từng cái mà phân tích. Chúng ta ai cũng hiểu nhãn thức có là do cả hai nhãn căn và sắc trần làm duyên với nhau mà có, chứ không phải riêng biệt một thứ nào cả. Nhưng vì kỹ lưỡng, Phật đem từng phần mà phân tích cho rõ.A-nan, nếu nhân nhãn-căn sinh ra, mà không có sắc có không, thì không thể phân-biệt, dầu cho có cái thức của ông thì đem ra dùng về việc gì? Cái thấy của ông, ngoài những sắc xanh, vàng, trắng, đỏ, thì không thể biểu-hiện được; vậy do đâu mà lập thành ra giới?
Nếu nhãn thức là do một mình nhãn căn sinh ra, không cần có sắc trần và hư không, thì không thể phân biệt được gì cả. Thì dù cho có nhãn thức cũng không dùng được.
Ví dụ có mắt, mà không có hoa mai và hư không thì không thấy hoa mai.
Cho nên nếu không có sắc trần thì cái thấy không thể biểu hiện được. Vậy thì do đâu mà lập thành ra ranh giới của nhãn thức? Không thể ở riêng từ nhãn căn.
Ở trên thì riêng về nhãn căn. Ở đoạn nầy thì riêng về sắc trần. Nhãn Thức có phải do một mình sắc trần mà sinh ra hay không? Chúng ta đã biết là không phải.Nếu nhân sắc-trần sinh ra, thì khi chỉ có hư-không, không có sắc, lẽ ra cái thức của ông phải diệt, làm sao còn biết được là hư-không? Nếu khi sắc-tướng biến-đổi thành hư-không, ông cũng biết rằng sắc-tướng biến-đổi, mà cái thức của ông thì không biến đổi; thế thì, do đâu mà lập sắc-trần làm giới? Nếu theo sắc-trần mà biến-đổi, thì tự-nhiên sắc-trần không thành giới được. Nếu không biến-đổi, thì là thường hằng, cái thức đã do sắc-trần sinh ra, lẽ ra không thể biết hư-không ở đâu?
Nếu nhãn thức là do sắc trần sinh ra thì lúc chỉ có hư không, không có sắc nào khác, lẽ ra thức của ông phải diệt mất thì làm sao còn biết được hư không? Bởi vì nếu nhìn hư không, không có vật gì thì nhãn thức phải diệt mất thì làm sao còn biết hư không nữa.
Ở trên từng phần mà sinh ra nhãn thức là không được rồi. Bây giờ nếu cả hai nhãn căn và sắc trần cùng chung sinh ra nhãn thức thì có được không?Nếu gồm hai thứ nhãn-căn và sắc-trần chung cùng sinh ra; vậy, như hợp lại, thì ở giữa phải ly, còn như ly ra, thì hai bên lại hợp, thể-tính xen-lộn, làm sao thành được giới?
Nếu mà gồm hai thứ nhãn căn và sắc trần chung cùng sinh ra thì khi nhãn căn và sắc trần hợp lại thì nhãn thức phải ly ở giữa.
Còn như nhãn căn và sắc trần lìa nhau thì hai đầu của nhãn thức, một bên thì đi theo nhãn căn, một bên thì đi theo sắc trần. Vậy thì có được không? Tính của căn thì biết (tinh thần), tính của trần thì không biết (vật chất), vậy thì cái nhãn thức nếu chẳng lẽ lại là thể tính xen lộn rồi. Vì thức là biết thì đi theo trần là cái không biết, tức đã xen lộn thể tính.
Do vậy cũng không được.
Cái thấy nơi nhãn căn không thể được nếu không nhờ hai trần sáng và tối.Vậy nên biết rằng nhãn-căn sắc-trần làm duyên, sinh ra giới nhãn-thức, cả ba chỗ đều không, và ba giới nhãn-căn, sắc-trần và nhãn-thức, vốn không phải tính nhân-duyên, không phải tính tự-nhiên.
Sắc Trần không thể được nếu không có con mắt
Nhãn thức không thể được nếu không có sắc trần và con mắt
Do vậy cả ba thứ căn trần thức đều không.
Thế, đã cả ba thứ là không vậy tại sao mỗi ngày ta đều thấy?
Đấy, bởi vì có cái Như Lai Tạng Tánh. Thể của Căn Trần Thức là Như Lai Tạng Tánh.
Do nghiệp, mà ảo biến ra bao là cái thấy, chúng ta phân biệt nào là căn, là trần, là thức vv...
Chúng ta suốt ngày thấy nghe hay biết theo nghiệp, toàn là sống trong hư vọng mà cho rằng là tốt lắm hay lắm.
Ta thấy đúng đây ai cũng thấy sai!
Ta nghe đúng đây ai cũng nghe sai!
Ta biết đúng đây ai cũng biết sai!
Ôi chao thật là mê lầm lắm thay!
Ở trong hư vọng mà tranh nhau đúng sai hý luận.