CÁC BÀI THƠ THIỀN

[binh]

Thiền sư Giải Thoát ở chùa Chiêu Qủa Huyện Ngũ Đài, từ khi được ngài Văn Thù chỉ bày tâm yếu ngày đêm sư khiêm tốn tu hành và siêng năng là việc chúng. Về sau ngài Văn Thù đích than kiểm nghiêm sư .
Một buổi sang trong lúc sư nấu cháo cho chúng ăn, Văn Thù hiện ra trước mặt, sư chẳng them nhìn. Văn Thù mới nhắc :
- Ta là Văn Thù ! Ta là Văn Thù !
Sư bèn lấy dầm quay cháo đập và nói :
- Văn Thù là Văn Thù, Giải Thoát là Giải Thoát.
Văn Thù lien nói kệ :

Khổ qua đắng cả rễ,
Dưa gang ngọt đến dây,
Tu hành ba đại kiếp
Lại bị sư ông rầy.

(Theo Hội Nguyên tập)

[battinh]

Vô Tận cư sĩ (Trương Vô Tận) viết về công án: "Trăm chim ngậm hoa" của thiền sư Pháp Dung núi Ngưu Đầu:

• Hoa lạc, hoa khai bách điểu bi
  Am tiền vật thị chủ nhân phi
  Đào nguyên chỉ xích(*) vô tầm xứ
  Nhất trạc ngư thoa tịch mịch quy.
  (Trương Vô Tận)

Dịch:

• Chim buồn hoa nở, hoa tàn,
  Trước am vật đúng muôn vàn chủ sai
  Đào nguyên gần gũi không ai
  Ngư ông chốn vắng lặng quay trở về.
  (Thơ Thiền Đường Tống)

(*) Chỉ xích: Gang tấc, chỉ cái rất gần.

[battinh]

Sơn cư u ẩn bạch vân thâm,
Học đạo tiên đương yếu thức tâm.
Đại tắc phóng chi chu pháp giới,
Quyển chi tắc thối bất dung châm.

• (Viên Chiếu Tông Bổn)

Dịch:

Ở núi mây trắng phủ hang sâu,
Học đạo rõ tâm ấy bước đầu.
Lớn ắt buông ra trùm pháp giới,
Thu vào chẳng lọt mũi kim đâu.

• (Thiên Nhai Cuồng Nhân)

[battinh]

Tâm khi lớn bao trùm vạn vật
Khi nhỏ thì chung lọt lỗ kim
Dụng tâm nếu muốn kiếm tìm
Ngắm cành đào nở mà xem thì tường.

[battinh]

Sơn cư tự cổ viễn hiêu trần,
Tuyệt học vô vi nhàn đạo nhân.
Phong nguyệt mãn hoài cùng khoái hoạt,
Cao ca nhất khúc họa dương xuân.

• (Viên Chiếu Tông Bổn)

Dịch:

Ở núi từ lâu lánh xa trần,
Tuyệt học vô vi nhàn đạo nhân.
Trăng gió đầy lòng vui tột bực,
Nghêu ngao một khúc họa dương xuân.

• (Thiên Nhai Cuồng Nhân)

Trời đất liếc trông chừ sao thênh thang,
Chống gậy chơi rong chừ phương ngoại phương.
Hoặc cao cao chừ mây đỉnh núi,
Hoặc sâu sâu chừ nước trùng dương.
- Chà! Chà!

[gashipanh]

Cái lão Tông Bổn này, rảnh rỗi ở núi cao hứng làm cả trăm bài thơ. Đến lúc thiên hóa, đệ tử xin kệ, hết vốn nên chẳng làm nổi một bài, đành lấp liếm bằng cách mắng học trò " bình sinh ta ghét làm kệ" ..... rồi đi.

[battinh]

Ông chê người ta, chứ đến lúc ông hóa, ông có làm nổi không! Ông chắc cũng biết, Phật Thích Ca đã từng nói câu: "Ta không nói lời nào" à!

[binh]

Thiền sư Cốc Tuyền ở Hoành Nhạc trong những năm 1056 - 1063. Sư bị quan Nam Tử Lãng Thanh sàm tấu, trách đuổi sư. Thanh đã từng qua Do Âm đánh đập sư và ddaayd sư vào lao ngục ở Sàm Châu. Giữa trời nắng gắt, Sư gánh đất đến ngã tư đường chợt buông gánh xuống và nói kệ:

Kim triêu lục nguyệt lục
Cốc Tuyền bị khí trúc
Bất thị thượng thiên đường
Thị nhập địa ngục.

nghĩa :

Sáng nay mùng sáu tháng sáu
Cốc Tuyền bị đầy rất cực
Chẳng phải lên Thiên đường
Thì là xuống địa ngục.

Sư nói xong, mỉm cười than nhiên thị tịch giống như ve sầu thoát xác.

[battinh]

Thiền sư Lữ Nghiêm Hà làm bài kệ tụng nói về công án "Tình Cha Con" của Tào Sơn Bổn Tịch:

• Trực hạ hồn vong tổ phụ tôn
  Khẳng tương tri giải luận sơ thân
  Tùng giao lục quốc yên trần tĩnh
  Tu tín càn khôn cử nhất nhân.
  (Lữ Nghiêm Hà thiền sư)

Dịch:

• Ngay đây quên hết ông cha quý
  Nhận đem tri giải bàn thân sơ
  Theo đây sáu nước binh đao dứt
  Phải tin trời đất cử một người.
  (Thơ Thiền Đường Tống)

Công án "Tình cha con" của Tào Sơn, ngầm chứa thâm ý "Đạo chẳng xa người".

Có vị Tăng hỏi Tào Sơn: "Con trở về với cha, vì sao cha chẳng ngó đến?" Sư đáp: "Lý nên như thế". Tăng hỏi: "Tình cha con ở đâu?" Sư đáp: "Mới thành tình cha con". Tăng hỏi: "Thế nào là tình cha con?" Sư bảo: "Dao búa chẻ chẳng rời". (Tông Giám Pháp Lâm, quyển 62)

[binh]

Hoa Đình Thuyền Tử khi chưa gặp Giáp Sơn, có làm bài kệ :

Tam thập niên lai tọa điếu đài
Câu đầu vãng vãng đắc hoàng năng
Kim lân bất ngộ không lao lực
Thâu thủ ti luân qui khứ lai.

Nghĩa
Ba mươi năm chẵn ngồi buông câu
Một cần câu mãi chẳng thành nghề
Cá vàng chẳng gặp hao tốn sức
Cuốn lấy dây câu vác trở về.

Sau khi gặp Giáp sơn, Giáp sơn được sư khai ngộ. Trước khi giáp sơn rời đi, sư đọc bài kệ

Tam thập niên lai hải thượng du
Thủy thanh ngư hiện bất thôn câu
Điếu can chước tận trùng tai trúc
Bất kể công trình tức tiện hưu.

Nghĩa

Ba chục năm rồi kiếp nổi trôi
nước trong sao cá chẳng ăn mồi
Cần câu chặt hết trồng trúc khác
Bất kể công trình, được mới thôi.

[battinh]

Vô Tận cư sĩ (Trương Vô Tận) viết về công án: "Trăm chim ngậm hoa" của thiền sư Pháp Dung núi Ngưu Đầu:

• Hoa lạc, hoa khai bách điểu bi
  Am tiền vật thị chủ nhân phi
  Đào nguyên chỉ xích(*) vô tầm xứ
  Nhất trạc ngư thoa tịch mịch quy.
  (Trương Vô Tận)

Dịch:

• Chim buồn hoa nở, hoa tàn,
  Trước am vật đúng muôn vàn chủ sai
  Đào nguyên gần gũi không ai
  Ngư ông chốn vắng lặng quay trở về.
  (Thơ Thiền Đường Tống)

(*) Chỉ xích: Gang tấc, chỉ cái rất gần.

Gởi tiếp hai bài thơ về công án: "Trăm chim ngậm hoa":

• Ngưu đầu phong đảnh tỏa trùng vân
  Độc tọa liêu liêu ký thử tân
  Bách điểu bất lai xuân hựu khứ
  Bất tri thùy thị đáo am nhân.
  (Tuyết Đậu Trùng Hiển)

Dịch:

• Trên đỉnh Ngưu Đầu phủ kín mây
  Ngồi nơi vắng vẻ gởi thân này
  Xuân đã qua rồi, chim chẳng họp
  Chẳng biết ai là kẻ đến đây.
  (Thơ Thiền Đường Tống)

• Nhất thạp tiêu nhiên bàng thúy âm(*)
  Họa huynh tùng hổ lãnh trầm trầm.
  Lại Dung đắc đáo bình thường địa
  Bách điểu hàm hoa vô xứ tầm.
  (Tổ Ấn Minh)

Dịch:

• Một giường yên dưới bóng cây xanh
  Cửa đóng then cài ngõ vắng tanh
  Lại Dung đến được nơi bình ổn
  Chim chóc ngậm hoa không chỗ tầm.
  (Thơ Thiền Đường Tống)

(*) Thúy âm là bóng mát của vòm cây xanh.

[battinh]

Sơn cư tứ bạn khởi yên hà,
Thạch đảnh phần hương tụng Pháp Hoa.
Tam giới vô an như hỏa trạch,
Lão tăng trường giá bạch ngưu xa.
(Viên Chiêu Tông Bổn)

Dịch:

Ở núi bốn phía dậy yên hà,
Đảnh đá phần hương tụng Pháp Hoa,
Ba cõi không yên như lửa đốt,
Gác xe trâu trắng lão tăng ra.
(Thiên Nhai Cuồng Nhân)