- GIỐNG Nhau: chữ KHỔ trong “Khổ đế” và chữ KHỔ trong “Khổ uẩn” đều có cùng nguyên gốc tiếng Pali là dukkha
DUKKHA nt. sự đau khổ, đau đớn, khổ sở, hấp hối, không an vui. --kkhaya m. sự diệt tắt cái khổ. --kkhandha m. sự khổ của ngũ uẩn. --nidāna nt. nguồn gốc sự khổ. adj. nguyên nhân sự khổ. --nirodha m. sự diệt tắt cái khổ. --nirodhagāminī f. thực hành để đến nơi diệt tắt cái khổ. --ntagū a. người đã chinh phục được cái khổ. --paṭikkūla a. người gớm ghê sự khổ. --pareta a. buồn rầu vì sự khổ. --ppatta a. đang đau khổ. --ppahāṇa dứt bỏ cái khổ. --vipāka a. sự hưởng quả khổ, tạo ra cái khổ. --sacca nt. khổ đế. --samudaya m. tập đế (nguyên nhân cái khổ). --camphassa a. tiếp xúc với sự khổ. --seyyā f. sự ngủ không an. --ānubhavana nt. đang bị sự thống khổ. --āgapama m. sự dứt bỏ khổ não. (http://budsas.org/uni/u-tudien-palviet/tdpv-22-d.htm)
- KHÁC Nhau: hihi, đơn giản là chữ ĐẾ thì đương nhiên là không thể nào giống chữ UẨN cho được Đế trong tiếng Pali gọi là sacca còn Uẩn là khandha
SACCA nt. chân lý, sự thật. adj. thật, thật tế, đúng theo chân lý. --kiriyā f. nguyện vọng, thề quyết. --paṭivedha, --ābhisamaya m. sự hiểu biết hay giác ngộ đúng theo chân lý. --vācā f. lời chân thật. --vādī 3.người nói lời chân thật. --sandha a. chắc chắn, đáng tin cậy.
KHANDHA m. một khúc cây, chiều lớn, to, đống, khối, một đoạn, một chương mục --pañcaka nt. ngũ uẩn.
sacca thì có vẻ đơn giản dễ hiểu, nhưng nếu quý vị có tìm hiểu kỹ sẽ thấy có chỗ dịch là Chân lý, có chỗ dịch là Sự thật:
ví dụ trong Cankì Sutta - kinh 95 Trung bộ thì dịch sacca là Chân lý,
còn trong Tương Ưng bộ thì có riêng một chương Sacca-Saṃyutta được HT Minh Châu dịch là 'Tương Ưng Sự Thật', đây là chương chuyên biệt phật giảng về bốn Thánh đế nhưng tuyệt nhiên không tìm thấy một chữ nào ghi là Chân lý. Nói ra điều này để thấy dễ mà hông phải dễ
còn khandha thì khó hơn, định nghĩa theo Từ điển thì hoàn toàn không thấy chữ 'Uẩn' nhưng nếu lấy nghĩa thì có thể hiểu Uẩn là "một nhóm, một khối, một đống" (những đối tượng có cùng tính chất với nhau). Ví dụ trong kinh hay có từ Sắc Uẩn là chỉ cho những đối tượng vật chất có hình tướng như là: xe hơi, máy bay, bàn ghế, tay, chân, thân thể..
hay từ Tưởng Uẩn là chỉ cho những đối tương phi vật chất không có hình tướng như 'cảm nghĩ, tư tưởng' của con người
hihi, đã xuất hiện không ít những đau đầu và “nhức nhối” về khía cạnh văn tự. bây giờ chúng ta sẽ đi sâu tìm hiểu về ý nghĩa các từ ấy trong bối cảnh kinh văn biết đâu mọi chuyện sẽ dễ dàng hơn
đầu tiên nói về Khổ UẨN trước, một bài kinh tiêu biểu và đặc sắc nói về vấn đề này là Tiểu kinh Khổ uẩn - 14 Kinh Trung bộ:
Và này Mahànàma, thế nào là sự nguy hiểm các dục? Ở đây, này Mahànàma, có thiện nam tử nuôi sống với nghề nghiệp, như đếm ngón tay, như tính toán, như ước toán, như làm ruộng, như buôn bán, như chăn bò, như bắn cung, như làm công cho vua, như làm một nghề nào khác. Người ấy phải chống đỡ lạnh, phải chống đỡ nóng, phải chịu đựng sự xúc chạm của ruồi, muỗi, gió, sức nóng, mặt trời, các loài bò sát, bị chết đói chết khát. Này Mahànàma, như vậy là sự nguy hiểm các dục, thiết thực hiện tại, thuộc khổ uẩn, lấy dục làm nhân, lấy dục làm duyên, là nguồn gốc của dục, là nguyên nhân của dục.
Này Mahànàma, nếu thiện nam tử ấy nỗ lực như vậy, tinh cần như vậy, tinh tấn như vậy, nhưng các tài sản ấy không được đến tay mình, vị ấy than vãn, buồn phiền khóc than, đấm ngực, mê man bất tỉnh: "Ôi! Sự nỗ lực của ta thật sự là vô ích, sự tinh cần của ta thật sự không kết quả". Này Mahànàma, như vậy, là sự nguy hiểm các dục thiết thực hiện tại, thuộc khổ uẩn, lấy dục làm nhân, lấy dục làm duyên, là nguồn gốc của dục, là nguyên nhân của dục.
Này Mahànàma, nếu thiện nam tử ấy nỗ lực như vậy, tinh cần như vậy, tinh tấn như vậy, và các tài sản ấy được đến tay mình, vì phải hộ trì các tài sản ấy, vị ấy cảm thọ sự đau khổ, ưu tư: "Làm sao các vua chúa khỏi cướp đoạt chúng, làm sao trộm cướp khỏi cướp đoạt chúng, làm sao lửa khỏi đốt cháy, nước khỏi cuốn trôi, hay các kẻ thừa tự không xứng đáng khỏi cướp đoạt chúng?" Dầu vị ấy hộ trì như vậy, giữ gìn như vậy, vua chúa vẫn cướp đoạt các tài sản ấy, trộm cướp vẫn cướp đoạt, lửa vẫn đốt cháy, nước vẫn cuốn trôi hay các kẻ thừa tự không xứng đáng vẫn cướp đoạt chúng. Vị ấy than vãn, buồn phiền, khóc than, đấm ngực, mê man bất tỉnh: "Cái đã thuộc của ta, nay ta không có nữa". Này Mahànàma, như vậy là sự nguy hiểm các dục thiết thực hiện tại, thuộc khổ uẩn, lấy dục làm nhân, lấy dục làm duyên, là nguồn gốc của dục, là nguyên nhân của dục.
Lại nữa, này Mahànàma, do dục làm nhân, do dục làm duyên, do dục làm nguyên nhân, do chính dục làm nhân, vua tranh đoạt với vua, Sát-đế-lị tranh đoạt với Sát-đế-lị, Bà-la-môn tranh đoạt với Bà-la-môn, gia chủ tranh đoạt với gia chủ, mẹ tranh đoạt với con, con tranh đoạt với mẹ, cha tranh đoạt với con, con tranh đoạt với cha, anh em tranh đoạt với anh em, anh tranh đoạt với chị, chị tranh đoạt với anh, bạn bè tranh đoạt với bạn bè. Khi họ đã dấn mình vào tranh chấp, tranh luận, tranh đoạt; họ công phá nhau bằng tay; họ công phá nhau bằng đá; họ công phá nhau bằng gậy; họ công phá nhau bằng kiếm. Ở đây họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Này Mahànàma, như vậy là sự nguy hiểm các dục thiết thực hiện tại, thuộc khổ uẩn, lấy dục làm nhân, lấy dục làm duyên, là nguồn gốc của dục, là nguyên nhân của dục.
Lại nữa, này Mahànàma, do dục làm nhân... do chính dục làm nhân, họ cầm mâu và thuẫn, họ đeo cung và tên, họ dàn trận hai mặt, và tên được nhắm bắn nhau, đao được quăng ném nhau, kiếm được vung chém nhau. Họ bắn đâm nhau bằng tên, họ quăng đâm nhau bằng đao, họ chặt đầu nhau bằng kiếm. Ở đây họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Này Mahànàma, như vậy là sự nguy hiểm các dục thiết thực hiện tại, thuộc khổ uẩn, lấy dục làm nhân, lấy dục làm duyên, là nguồn gốc của dục, là nguyên nhân của dục.
Lại nữa, này Mahànàma, do dục làm nhân... do chính dục làm nhân, họ cầm mâu và thuẫn, họ đeo cung và tên, họ công phá thành quách mới trét vôi hồ và tên được nhắm bắn nhau, đao được quăng ném nhau, kiếm được vung chém nhau. Ở đây, họ bắn đâm nhau bằng tên, họ quăng đâm nhau bằng đao, họ đổ nước phân sôi, họ đè bẹp nhau bằng đá, họ chặt đầu nhau bằng kiếm. Ở đây họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Này Mahànàma, như vậy là sự nguy hiểm các dục thiết thực hiện tại, thuộc khổ uẩn, lấy dục làm nhân, lấy dục làm duyên, là nguồn gốc của dục, là nguyên nhân của dục.
Lại nữa, này Mahànàma, do dục làm nhân... do chính dục làm nhân, họ đột nhập nhà cửa, họ cướp giật đồ đạc, họ hành động như kẻ cướp, họ phục kích các đường lớn, họ đi đến vợ người. Các vua chúa khi bắt được một người như vậy liền áp dụng nhiều hình phạt sai khác. Họ đánh bằng roi, họ đánh bằng gậy, họ đánh bằng côn, họ chặt tay, họ chặt chân, họ chặt tay chân, họ xẻo tai, họ cắt mũi, họ xẻo tai cắt mũi, họ dùng hình phạt vạc dầu, họ dùng hình phạt bối đồi hình (xẻo đỉnh đầu thành hình con sò), họ dùng hình phạt la hầu khẩu hình... Hỏa man hình (lấy lửa đốt thành vòng hoa)... chúc thủ hình (đốt tay)... khu hành hình (lấy rơm bện lại rồi siết chặt)... bì y hình (lấy vỏ cây làm áo)... linh dương hình (hình phạt con dê núi)... câu nhục hình (lấy câu móc vào thịt)... tiền hình (cắt thịt thành hình đồng tiền)... khối trấp hình... chuyển hình... cao đạp đài... họ tưới bằng dầu sôi, họ cho chó ăn, họ đóng cọc những người sống, họ lấy gươm chặt đầu. Ở đây họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Này Mahànàma, như vậy là sự nguy hiểm của dục thiết thực hiện tại, thuộc khổ uẩn, lấy dục làm nhân, lấy dục làm duyên, là nguồn gốc của dục, là nguyên nhân của dục.
Lại nữa, này Mahànàma, do dục làm nhân... do chính dục làm nhân, họ sống làm các ác hạnh về thân, làm các ác hạnh về lời nói, làm các ác hạnh về ý. Do họ sống làm các ác hạnh về thân, làm các ác hạnh về lời nói, làm các ác hạnh về ý, khi thân hoại mạng chung, họ sanh vào cõi dữ, ác thú, đọa xứ, địa ngục. Này Mahànàma, như vậy là sự nguy hiểm các dục, đưa đến đau khổ tương lai, là khổ uẩn, do dục làm nhân, do dục làm duyên, do dục làm nhân duyên, do chính dục làm nhân.
một bài kinh quá hay, quá thiết thực. Đức Phật là một người xuất gia, từ nhò sống trong nhung hoa gấm lụa, vậy mà ngài kể về những "nỗi Khổ" nỗi lo của người tại gia một cách tường tận chi tiết như thể ngài đã kinh qua hàng ngàn lần vậy đó
có ai trên đời mà không vướng bận vào những "nỗi Khổ" như thế không nhỉ? có lẽ chỉ có 2 hạng người, một là những em bé chưa trưởng thành phải sống nhờ cơm cha áo mẹ vô ưu vô lo; hai là là những người từ bỏ gia đình, bỏ hết gia tài sự nghiệp, sống đời vô sản thanh nhàn và đạo hạnh. Bạn muốn chọn làm hạng người nào?
đây rõ ràng là những nỗi khổ mà bất cứ ai cũng sẽ gặp trong cuộc đời, dù là người đạo Phật hay là không đạo Phật. Như vậy, nếu như những ngoại đạo cũng có dạy về những nỗi Khổ thường tình như thế (điều này là chắc chắc, vì trong các buổi nói chuyện hay trả lời khúc mắc cho tín đồ họ vẫn thường nói đến). Vậy thì đâu là sự khác nhau cốt lõi giữa đạo Phật và ngoại đạo về chữ 'KHỔ' ?? để đó, từ từ xử tiếp
Khổ UẨN là như thế, còn Khổ ĐẾ thì sao? chúng ta khảo cứu vài đoạn kinh tiêu biểu.
Ở phần Quán Pháp trong kinh Đại Niệm Xứ - 22 Trường Bộ, có một đoạn đức Phật dạy như sau:
Lại nữa này các Tỷ kheo, vị ấy sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Sự thật.
Này các Tỷ kheo, thế nào là Tỷ kheo sống quán pháp trên các pháp đối với Bốn Sự thật? Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo như thật tuệ tri: "Ðây là khổ"; như thật tuệ tri: "Ðây là khổ tập"; như thật tuệ tri: "Ðây là khổ diệt"; như thật tuệ tri: "Ðây là con đường đưa đến khổ diệt".
18. Và này các Tỷ kheo, thế nào Khổ Thánh đế? Sanh là khổ, già là khổ, chết là khổ, sầu, bi. khổ, ưu, não là khổ, cầu không được là khổ, tóm lại Năm Thủ uẩn là khổ.
hihi, một định nghĩa ngắn gọn nhưng đã nêu ra những 'khái niệm" hoàn toàn khác biệt với 'những đối tượng thuộc Khổ uẩn' trong tiểu kinh Khổ Uẩn đã trích ở trên. Lưu ý, ở đây Phật gọi là Khổ THÁNH Đế chứ không phải là Khổ Đế. Như vậy, chữ Khổ Đế mà chúng ta hay nghe là cách nói vắn tắt của Khổ THÁNH Đế (dukkhaṃ ariyasaccaṃ), và nếu nói một cách thuần Việt là "Sự thật của bậc Thánh về Khổ" (khác với Sự thật của Phàm phu về Khổ )
Cần đặc biệt lưu ý thêm là không hề có khái niệm 'Tứ đế Bát khổ'! Tứ Đế thì còn đúng chứ Bát Khổ là bắt đầu tầm bậy đây là lý do mà ngu tôi miệt mài mòn mỏi ngồi viết cái bài này. Vì thời nay cách đức Phật đã quá xa, ngôn từ chữ nghĩa đều đã lai căn và biến thể chứ không còn "trinh nguyên" như thời của Phật; tuy vậy nếu chịu khó trau dồi và học tập kỹ lưỡng vẫn có thể rút ra những điều tinh túy nhất.
Bát Khổ người đời sau chế tác gồm có: Sanh-Lão-Bệnh-Tử, Cầu bất đắc khổ, Ái biệt ly khổ, Oán tắng hội khổ, Ngũ Ấm xí thạnh khổ <= nếu so sánh đối chiếu với Kinh văn trong chánh tạng thì mấy chữ màu đỏ in đậm là tầm bậy
Thật vậy, Khổ Đế của bậc Thánh chỉ bao gồm "Sanh - Già Chết" chứ không hế có chữ Bệnh. Nói lý 1 chút thì nếu nói bệnh là một phần 'Khổ đế' thì tại sao có những người sinh ra trong sung sướng, vui sống đến già rồi chìm vào giấc ngủ là về với ông bà (không có trải qua giai đoạn bệnh); hoặc có người vặn vẹo hàng phàm phu có kẻ bị bệnh, hàng Thánh tăng đệ tử phật (kể cả Phật) cũng có người bị bệnh, vậy tại sao không nói bệnh cũng chính là Khổ đế? (họ không hiểu bệnh đối với phàm phu là khổ chứ đối với bậc Thánh không phải khổ )
còn nếu Xem xét đối chiếu với 12 Nhân Duyên: Vô minh -> Hành -> Thức -> ... -> Hữu -> Sanh -> Già Chết (không thấy chữ Bệnh đâu luôn ). Như vậy, ngu tôi nói xếp 'bệnh' vào Khổ THÁNH Đế là tầm bậy là có cơ sở phải không quý vị
một định nghĩa khác về 'Khổ ĐẾ' trong chánh kinh của Phật hoàn toàn không dính gì tới cái Khổ Uẩn phía trên kia luôn:
2) -- Này các Tỷ-kheo, có bốn Thánh đế này. Thế nào là bốn? Thánh đế về Khổ, Thánh đế về Khổ tập, Thánh đế về Khổ diệt, Thánh đế về Con Ðường đưa đến Khổ diệt.
3) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là Thánh đế về Khổ? Cần phải được nói là năm thủ uẩn. Tức là sắc thủ uẩn, thọ thủ uẩn, tưởng thủ uẩn, hành thủ uẩn, thức thủ uẩn. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là Thánh đế về Khổ.
...............
Tương ưng Sự Thật - TƯƠNG ƯNG BỘ
cái này thì cao quá, không thể giải nghĩa tường tận trong khuôn khổ bài viết này.
Hihi, bây giờ tới cái tưởng như là đúng mà kỳ thực là hông đún luôn nè
trong Bát khổ có cái "Cầu bất đắc khổ" có vẻ tương ưng với "Cầu không được là khổ" trong chánh tạng. Vấn đề đặt ra là Cầu cái gì không được mà khổ? Nếu quy vị nghe hầu hết các băng giảng của quý Thầy ngày nay thì quý vị sẽ nghe được nhang nhãng như sau: "nhan sắc mình xấu quá cầu cho nó đẹp lên mà không được là khổ, nhà nghèo quá cầu cho kha khá lên một chút mà không được là khổ,.. hoặc nổ lực làm ăn chân chính mong cho sự nghiệp rạng rỡ mà không được là khổ.." <= cái này nói vui thì đây là Khổ PHÀM Đế chứ không phải là Khổ THÁNH Đế. Vậy như thế nào là "Cầu không được là khổ" theo Khổ THÁNH Đế?? Đức Phật dạy rõ như sau:
Này các Tỷ kheo, thế nào là cầu bất đắc khổ? Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị sanh chi phối, khởi sự mong cầu: "Mong rằng ta khỏi bị sanh chi phối, mong rằng ta khỏi phải đi thác sanh". Lời cầu mong ấy không được thành tựu. Như vậy gọi là cầu bất đắc khổ! Này các Tỷ kheo, chúng sanh bị già chi phối... chúng sanh bị chết chi phối.. chúng sanh bị sầu, bi, khổ, ưu, não chi phối, khởi sự mong cầu: "Mong rằng ta khỏi bị sầu, bi, khổ, ưu, não chi phối! Mong rằng ta khỏi đương chịu sầu, bi, khổ, ưu, não". Lời mong cầu ấy không được thành tựu. Như vậy là cầu bất đắc khổ.
Đại Niệm Xứ - 22 Trường Bộ
như vậy, nói một cách ngắn gọn thì nỗi lo âu 'đau khổ' của bậc Thánh (Khổ THÁNH Đế) là mong cầu được giải thoát mà không thành tựu mới là KHỔ, chứ không phải mấy cái tầm phào như "nhà, xe, nhan sắc, tiền tài, sự sản..." cầu không được rồi khổ.
hihi, ngay cả khi đồng văn đồng tự như 'Cầu bất đắc khổ' (bát khổ) = 'Cầu không được là khổ' (chánh kinh) thì ý nghĩa cũng bị hiểu sai lạc đi rất nhiều. Cho nên thật tình mà nói, một phàm phu muốn "chạm" được Chánh pháp của Phật thì thật sự là một khoảng cách quá xa.
Thân ái!