Tâm lý trẻ em luôn cần sự định hướng
Biểu hiện
Tôi xin được bắt đầu bằng một câu chuyện của chính đứa cháu ruột gọi tôi là cậu. Từ thành phố Vinh, chị tôi điện vào với giọng khẩn khoản: “ Cậu ơi! Cậu xem có cách nào giúp khuyên nhủ cháu cho chị với.”. Hỏi thêm thì chị tôi cho biết: Cháu Bình – đức con trai thứ 2 của chị tôi, năm nay đang học lớp 8 đã 2 lần trốn học đi chơi. Câu chuyện của chị làm cho tôi hết sức bất ngờ! Bất ngờ ở chỗ: cháu Bình vốn là đứa con ngoan, hiền và học giỏi với thành tích 7 năm liên là học sinh giỏi. Sau lần trốn học thứ nhất, anh chị tôi đã dùng mọi biện pháp, vừa cứng rắn, vừa mềm dẻo, vừa “chính trị”, vừa “quân sự” và tăng cường giám sát việc học hành của cháu. Những tưởng cháu sẽ “chừa” như lời hứa của Bình, nhưng không ngờ, khi cô giáo chủ nhiệm điện thoại báo cho anh chị tôi thì mọi việc…không như lời hứa của trẻ con.
Hoài An (Biên Hòa – Đồng Nai) cũng vậy! Mới 15 tuổi đầu nhưng An đã gây “ấn tượng” với bạn bè bằng mái tóc đỏ hoe. Không tốt nghiệp nổi cấp 2 vì thời gian cháu dành cho “net” nhiều hơn thời gian đến trường. Mặc dù được giáo viên chủ nhiệm khuyên nhủ, cha mẹ ra sức ngăn chặn nhưng cuối cùng “ lực” vẫn “ bất tòng tâm”. An quyết định nghỉ học và cháu lại có nhiều thời gian “đầu tư” vào game cũng như la cà ở mấy quán cà phê với những người bạn – vốn là những học sinh cá biệt.
Vậy tại sao các cháu bỗng nhiên bướng bỉnh, bỏ học đi chơi và kết quả học tập đi xuống rõ rệt, thậm chí là nhiều cháu đã bỏ học giữa chừng.
Qua tìm hiểu, tôi nhận thấy có mấy vấn đề cần phải quan tâm như sau:
Thứ nhất: hầu hết những trường hợp các cháu bỗng nhiên bướng bỉnh ít nhiều đều bị ảnh hưởng bởi game online, chẳng hạn như trường hợp cháu Bình, cháu An. Từ ngày có mấy tiệm internet “mọc” lên gần nhà. Thấy Bình thường xuyên qua lại chơi game nên anh chị tôi quyết định nối mạng để dễ bề quản lý cháu. Nhưng anh chị tôi đã sai lầm vì anh chị tôi chỉ quản lý được những lúc họ ở nhà. Vốn là những công chức nhà nước nên anh chị tôi cũng phải đi làm và thời gian này chính là cơ hội lên mạng thoải mái.
Thứ hai: Bình, An đã giao kết với một số bè bạn cá biệt ở trong lớp. Ở lứa tuổi dậy thì, các cháu thường bướng bỉnh, bắt đầu có những tình cảm đặc biệt với bạn khác giới và có xu hướng muốn khẳng định mình cũng như thiết lập các mối quan hệ hướng ngoại. Khi các mối quan hệ này được phát triển đến mức độ thân thiết thì các cháu có thể sẽ sẵn sàng “hy sinh” vì nhau. Những thước phim về tình trạng bạo lực học đường do một số học sinh tung lên mạng trong thời gian qua đã nói lên điều đó.
Hậu quả khôn lường
Thời gian gần đây, dư luận cả nước chưa hết bàng hoàng vì những đoạn phim mang tính chất bạo lực học đường liên tục được tung lên mạng. Khi những sự việc này chưa kịp lắng xuống thì một sự việc đau lòng khác lại diễn ra. Một học sinh lớp 10 ở Đồng Nai lại dùng dao đâm một người bạn của mình chết ngay tại sân trường. Đây không phải là lần đầu tiên xuất hiện hiện tượng bạo lực học đường và cũng không phải là lần đầu tiên một học sinh phạm tội với mức độ và tính chất nguy hiểm.
Một học sinh lớp 8 phạm tội giết người ở Gia Lai, một nhóm học sinh lớp 10 phạm tội cố ý gây thương tích ở Bình Thạnh – TP. Hồ Chí Minh hay một nhóm học sinh lớp 7 gây rối ở Bình Định… thời gian qua cũng là những học sinh mê game, bị ảnh hưởng bởi lối sống thực dụng, muốn khẳng định “đẳng cấp” đối với bạn bè cùng trang lứa….
Gia đình là yếu quan trọng hình thành nhân cách trẻ nhỏ
Hiện tượng học sinh, sinh viên phạm pháp có chiều hướng gia tăng trên khắp cả nước đã được báo động. Theo thống kê của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội Bộ Công an, chỉ trong 3 năm, từ năm 2005-2008, có hơn 8.000 trường hợp học sinh sinh viên vi phạm pháp luật hình sự với nhiều hành vi: đánh nhau gây rối trật tự công cộng, cướp tài sản, xâm hại sức khỏe, tính mạng cho đến tội phạm ma túy,... Cơ quan công an cũng cho biết, hiện có khoảng gần 20.000 thanh niên bỏ học, sống lang thang, bụi đời, thông qua mạng Internet để kết thành băng nhóm sử dụng ma tuý, gây ra nhiều vụ đánh nhau, gây rối trật tự xã hội, cướp tài sản... Ở một số nơi vẫn còn tình trạng học sinh mang hung khí đến trường, sẵn sàng tụ tập đánh nhau để giải quyết mâu thuẫn.
Đã có nhiều trường hợp được xử lý hình sự, phạt tù, đưa vào các cơ sở giáo dục nhưng đa số các cháu tuổi còn nhỏ, tương lai phía trước còn dài.
Nguyên nhân
Tuổi thiếu niên là tuổi đang rất nhạy cảm với các tác động của giáo dục. Vậy tại sao lại có tình trạng trên? Đó chính là các em đã không định hướng được giá trị cuộc sống. Trong khi đó, môi trường xã hội hiện nay tràn lan những cám dỗ. Nhiều gia đình bố mẹ bận công tác hoặc lo kiếm sống không thường xuyên quan tâm tới các em hoặc quan tâm nhưng không đạt được mục đích giáo dục như đáp ứng mọi yêu cầu của các em về tiền bạc, phương tiện xe cộ, máy điện thoại… Các thói quen xấu từ đó hình thành và bám chặt vào nhân cách các em đến mức rất khó thay đổi. Một nguyên nhân khác là do những sai lầm trong công tác giáo dục ở gia đình và nhà trường. Ở nhà trường nhiều em có học lực yếu, hoặc có tâm lý cá biệt do những nguyên nhân nào đó gây ra, thay vì gần gũi, quan tâm động viên, phối hợp cùng với gia đình tìm ra biện pháp hữu hiệu để giáo dục các em thì ngược lại thầy cô lại xa lánh, lạm dụng xử phạt, thậm chí mắng chửi, đánh đập các em làm cho các em trở nên mặc cảm, tự ti và sống thu mình. Để tồn tại theo cơ chế phòng vệ các em dần thích nghi với các tác động xử phạt của thầy cô, coi kỷ luật là chuyện bình thường. Đến một mức độ nhất định các em trở nên khó bảo, hung hăng, lỳ lợm. Và đây là thời điểm các em xa dần nhà trường, gia đình sa vào cám dỗ để giải toả sự dồn nén trong tâm lý của mình.
Ở gia đình, nguyên nhân sự trơ lỳ tâm lý của các em phần nhiều là do bị bố mẹ phân biệt đối xử. Cùng là con cái nhưng các em cảm thấy bố mẹ không quan tâm đến mình; không cho các em quyền giải thích khi có những điều làm bố mẹ không vừa lòng. Để dành lại sự quan tâm của bố mẹ lúc này các em thường có phản ứng ngược như không nghe lời, gây gổ, quậy phá, bỏ học… và từng bước hình thành các thói quen xấu. Bên cạnh đó, một nguyên nhân khác khá phổ biến là do bố mẹ sử dụng roi vọt quá nhiều với các em, đến mức các em mất đi chỗ dựa tình cảm thiêng liêng của mình và quen dần với sự trừng phạt của bố mẹ. Có em còn thẳng thừng tuyên bố với bố mẹ rằng muốn đánh bao nhiêu thì đánh.
Vai trò của giáo dục
Ngày nay, khi khoa học phát triển, vấn đề giáo dục học sinh cũng đã và đang được chuyển tải với nhiều nội dung phong phú, đa dạng cũng như được vận dụng nhiều phương pháp, hình thức tiến bộ. Kiểu giáo dục “ Thương thì cho roi cho vọt/ Ghét thì cho ngọt cho bùi” trước đây tuy không còn phù hợp nữa nhưng cũng không hẳn là đã hết tác dụng bởi giáo dục thuyết phục kết hợp với giáo dục mang tính răn đe đôi lúc lại mang đến kết quả nhiều hơn mong đợi.
Những thống kê Xã hội học cho thấy, trẻ em sống trong gia đình khiếm khuyết như bố mẹ ly dị, bố hoặc mẹ phạm tội, gia đình thường xuyên xảy ra xung đột, bố mẹ không quan tâm đến con cái, gia đình quá khó khăn… thường hay phạm pháp hoặc bỏ học nhiều hơn.
Trước tình hình học sinh, sinh viên phạm pháp có xu hướng gia tăng, năm 2009, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức hội thảo về giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục đạo đức, lối sống, phòng chống tội phạm trong học sinh phổ thông. Tại buổi hội thảo, một số đại biểu nhấn mạnh: cần có sự kết hợp giữa gia đình và nhà trường trong vấn đề dạy học sinh “ làm người” bởi suy cho cùng thì con người chính là gốc của mọi vấn đề. Còn Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Vinh Hiển cho rằng, việc giáo dục đạo đức, lối sống, phòng chống tội phạm, bạo lực trong học sinh phổ thông cần có những giải pháp trước mắt và lâu dài được triển khai một cách đồng bộ. Như việc xây dựng đội ngũ giáo viên có chuyên môn và đạo đức tốt, đặc biệt là xây dựng lực lượng giáo viên chuyên thực hiện việc này và đội ngũ giáo viên làm công tác Đoàn Đội; chú trọng giáo dục đạo đức, kỹ năng sống; thiết lập, góp ý chương trình cho hiệu quả hơn... Về lâu dài, nên thực hiện tốt phong trào “Xây dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực”; tăng cường cơ sở vật chất, tạo cơ hội có nhiều thời lượng cho hoạt động dạy học đạo đức...
Con cái là tương lai của gia đình, của đất nước. Tương lai ấy sáng tối thế nào phụ thuộc phần lớn vào cách thức giáo dục của gia đình và nhà trường. Để làm tốt trọng trách ấy mỗi chúng ta hãy là người bạn tốt của các em, biết lắng nghe các em nói, đặc biệt là biết sử dụng các phương pháp giáo dục một cách khoa học, trong đó lấy thuyết phục, động viên, khuyến khích, nêu gương làm chủ đạo hạn chế thấp nhất phương pháp xử phạt để thúc đẩy cái tốt cái tích cực ở các em phát triển.
Nguyễn Quế Diệu - Nguyễn Thị Thu Hà