Căn bản những điều Phật dạy là không làm hại đến người khác, và cố gắng giúp đở mọi người càng nhiều càng tốt. Đây là những giá trị đạo đức mà cha mẹ nào, dù là Phật tử hay không, cũng muốn truyền dạy cho con mình, để giúp chúng sống hòa thuận với mọi người.

Thubten Chodron, là một nữ tu sĩ Phật giáo Mỹ.  Bà đã tu học ở Ấn Độ, Nepal và đã đến nhiều nơi trên thế giới để thuyết giảng Phật Pháp cũng như dạy tu Thiền.  Bà từng dạy ở Trung tâm Phật giáo Amitabha ở Singapore, trước khi trở về Seatle, Mỹ, để trông coi Hội Pháp Hữu (Dharma Friendship Foundation).
   
Sau đây là trích dịch những câu hỏi thường được đặt ra của Phật tử về gia đình và con cái.

Phật giáo có thể giúp được gì cho đời sống gia đình của chúng ta?
    
Sự hòa thuận trong gia đình rất quan trọng.  Gia đình xào xáo, tan vỡ gây khổ đau cho cha mẹ cũng như con cái.  Nếu những cặp uyên ương tiến tới hôn nhân với ý nghĩ là hôn nhân sẽ mang đến cho họ lạc thú hay niềm vui thì họ sẽ thất vọng, rồi đi đến tan vỡ.  Vì khi họ không tìm được niềm vui, lạc thú như họ mong đợi, họ sẽ thất vọng, khổ đau đưa đến bất hòa, mầm móng đổ vỡ.  Có nhiều người lại tiếp tục đi tìm đối tượng mới, để rồi cũng lại thất vọng.  Đây là một thí dụ điển hình về việc bám víu, theo đuổi hạnh phúc cá nhân chỉ mang lại khổ đau cho chính cá nhân đó và những người chung quanh.
   
Tốt hơn là trong mối quan hệ giữa hai người khác phái, nên đặt trọng tâm vào Phật Pháp.  Có nghĩa là cả hai người đều quyết tâm sống đạo đức và phát triển lòng từ bi đối với mọi chúng sinh.  Nếu hai người đã trao đổi, cam kết với nhau rõ ràng như thế, họ sẽ có thể giúp đở nhau trên nhiều phương diện: Khi một thành viên trở nên chán lười, bê trể trong việc tu tập, họ có thể ngồi lại với nhau bàn phương cách sửa đổi.  Nếu có con cái, họ sẽ giúp nhau có thì giờ để tĩnh tâm hay thì giờ dành cho con cái.  Nên nhớ con cái không phải là một chướng ngại trên đường tu của chúng ta.  Cha mẹ có thể học được rất nhiều từ con cái và cha mẹ có thể giúp đở nhau vượt qua những khó khăn trong vai trò làm cha mẹ dựa trên các giá trị của Phật giáo.  
   
Bị ảnh hưởng của các nhà tâm lý học hiện đại, nhiều người có thói quen nghĩ rằng tất cả những vấn đề trong đời sống của họ đều bắt nguồn từ thời thơ ấu của họ.  Tuy nhiên nếu việc đó được thực hiện với thái độ trách móc: “Tôi có vấn đề nầy nọ, vì cha mẹ tôi đã làm điều nầy, điều nọ hay không làm điều nọ, điều kia’ -thì chính ngay những người đó lại thường mặc cảm tội lổi, lo sợ rằng họ sẽ làm hại cho con cái họ khi họ có gia đình riêng.  Thái độ hoang mang, lo lắng nầy khó thể dẩn đến các cách dạy dổ con cái tốt, hoặc khiến họ có lòng thương cảm đối với chính bản thân họ.  Nếu ta coi thời thơ ấu của mình như một thứ ám ảnh cần xa lánh, thì thái độ nầy tạo ảnh hưởng xấu cho chính ta và cả con cái ta.
   
Dù chúng ta không chối bỏ rằng tuổi thơ ấu có thể đã để lại những ảnh hưởng không tốt cho ta, nhưng ta cũng cần phải nghĩ đến những sự tử tế, những ích lợi mà gia đình đã mang đến cho ta.  Không kể chúng ta đã lớn lên trong bất cứ hoàn cảnh sống nào, chắc chắn là ta đã mang ơn của bao người để được sống đến ngày hôm nay.  Cách suy nghĩ đó giúp ta có lòng biết ơn đối với mọi người.  Qua đó ta có thể truyền cho con ta lòng tử tế, bao dung mà ta đã nhận được.

Phật Pháp có ích lợi gì cho trẻ con?  Làm sao giáo dục chúng về những điều Phật dạy?
   
Căn bản những điều Phật dạy là không làm hại đến người khác, và cố gắng giúp đở mọi người càng nhiều càng tốt.  Đây là những giá trị đạo đức mà cha mẹ nào, dù là Phật tử hay không, cũng muốn truyền dạy cho con mình, để giúp chúng sống hòa thuận với mọi người.  Trẻ con thường học qua gương của người lớn, vì thế cách hữu hiệu nhất để dạy dổ con cái về những giá trị đạo đức của Phật giáo là chính cha mẹ phải sống đúng theo đó.  Dỉ nhiên không phải dể thực hành những điều ta nói.  Nhưng nếu cha mẹ có cố gắng thực hiện, thì cũng ảnh hưởng tốt đến con cái.
   
Nếu trong gia đình có thờ hình tượng Đức Phật, điều nầy cũng giúp ích cho con cái của ta.  Ta có thể giao cho chúng việc lau chùi bàn thờ, dâng cúng phẩm vật.  Bạn tôi và đứa con ba tuổi của cô ấy đều lạy Phật mổi sáng.  Sau đó đứa trẻ dâng cúng Phật bánh trái. 
   
Trẻ con rất thích âm nhạc, và những âm thanh từ lời kinh tiếng kệ, cũng như các bài ca Phật giáo có thể dùng để thay thế cho các điệu nhạc thế gian.  Tôi biết một số gia đình dùng các bài tụng để ru con ngủ hay để dổ khi chúng quấy rất có kết quả.  Gia đình khác thì đọc kinh trước bữa ăn, và để con cái họ làm nhiệm vụ xướng lể.  Đây chỉ là một số cách đơn giản giúp cha mẹ và con cái chia sẽ, nuôi dưỡng đời sống tâm linh với nhau.
   
Các gia đình Phật tử cũng có thể họp lại hằng tuần hay hằng tháng để tu tập chung với nhau.  Thay vì chỉ dắt con đến chùa để chúng sinh hoạt với các trẻ con khác, cha mẹ và con cái ở bên cạnh nhau, thực tập chung với nhau, đó sẽ là khoảng thời gian hiếm hoi, quý báu khi cả gia đình có thể cùng nhau chia sẽ những giờ phút thiêng liêng trong cuộc sống vốn luôn bận rộn nầy.  Sinh hoạt nầy cũng gắn bó các gia đình Phật tử với nhau, giúp đở nhau khi hoạn nạn.
   
Ngoài ra đọc các sách Phật dành cho tuổi thiếu nhi hay xem các video Phật giáo cũng là những sinh hoạt mà cha mẹ có thể chia sẻ với con cái.  Giảng giải cho con cái về những khái niệm như luân hồi, nghiệp, từ bi với súc vật, vân vân cũng là những việc làm hữu ích.
   
Nếu con cái không thiết tha tìm hiểu về Phật giáo, chúng ta phải làm sao?
   
Không nên ép buộc ai trong vấn đề chọn lựa tôn giáo.  Nếu con cái chúng ta không cảm thấy thiết tha với Phật giáo, hãy để chúng tự do.  Tuy nhiên, nhìn vào tâm gương, cách sống của cha mẹ, chúng vẫn có thể học sống tử tế với mọi người.
   
Ngay như nếu chúng muốn tham gia các sinh hoạt tôn giáo khác như đi nhà thờ, cũng đừng ngăn cấm.  Nhưng phải dạy cho chúng biết rằng mổi người có thể chọn lựa tôn giáo riêng cho mình, đồng thời cũng phải tôn trọng, chấp nhận tôn giáo của người khác.

Bằng cách nào chúng ta có thể giúp con cái làm quen với  Thiền?
   
Khi cha mẹ hành Thiền mổi ngày ở nhà, chắc chắn sẽ khiến con cái tò mò, muốn tìm hiểu.  Ta có thể nhân đó dạy cho các con phương pháp Thiền đơn giản bằng cách theo dõi hơi thở.  Trẻ con thích được ngồi cận kề cha mẹ trong sự im lặng  trong khoảng thời gian ngắn chừng năm hay mười phút.  Sau đó, chúng có thể sang chơi chổ khác để cha mẹ tiếp tục tham Thiền.  
   
Trẻ con cũng có thể học Thiền bằng cách tưởng tượng.  Bản chất trẻ con là thích tưởng tượng ra nhiều việc.  Cha mẹ có thể dạy con cái tưởng tượng ra Đức Phật bằng những luồng ánh sáng.  Tưởng tượng ánh sáng từ Đức Phật tõa đến chúng, đến mọi người chung quanh.  Nếu người thân, bạn bè hay thú vật trong nhà bị đau ốm, bịnh tật, đứa trẻ có thể nghĩ đến người đó, và tưởng tượng ánh sáng của Đức Phật cũng tõa sáng đến họ, thể hiện lòng từ bi.

Làm sao để sự liên hệ giữa cha mẹ và con cái được tốt, nhất là ở độ tuổi thiếu niên?
   
Có được sự liên hệ tốt với con cái khi chúng đang độ tuổi thiếu niên là điều quan trọng, và phần nào tùy thuộc vào sự liên hệ của ta với chúng khi chúng còn bé.  Nhưng việc đó lại tùy thuộc vào thời gian ta đã dành cho con cái, cũng như thái độ thương yêu, hiểu biết của ta đối với chúng.  Những bậc cha mẹ luôn bận rộn, thường coi con cái là gánh nặng cho họ.  Con cái họ sẽ cảm nhận được điều đó, khiến cho liên hệ giữa mẹ cha và con cái không được tốt.  Muốn tạo được mối liên hệ tốt với con cái, cha mẹ cần phải đặt lại ưu tiên của mình.  Có thể là họ phải chấp nhận một công việc ít lương nhưng bù lại có được nhiều thì giờ dành cho gia đình, con cái; hay phải từ chối một cơ hội nghề nghiệp dầu nó đem lại nhiều tiền hơn, nhiều quyền hạn hơn, nhưng cũng mang đến nhiều stress hơn, và ít thì giờ ở nhà hơn.  Đối với con trẻ, tình thương quan trọng hơn là của cải vật chất.  Nếu cha mẹ chọn kiếm ra nhiều tiền, bất chấp hạnh phúc gia đình bị đe dọa, thì có thể sau nầy họ phải dùng chính những đồng tiền ấy vào việc chữa trị hay tư vấn tâm lý cho cả cha mẹ và con cái!

Trẻ con có cần kỷ luật không?  Ta phải kỷ luật chúng như thế nào mà không có thái độ nóng giận?
   
Con cái thường là cơ hội tốt nhất -và khó nhất- để các bậc cha mẹ thực tập tính kiên nhẫn.  Tuy nhiên, kiên nhẫn không có nghĩa là để con cái muốn làm gì thì làm.  Kiểu tự do đó thật tai hại cho con cái sau nầy.  Chúng sẽ có những thói quen xấu, khiến người khác không thể gần gủi chúng.  Con cái cần phải được hướng dẩn để biết đâu là giới hạn; chúng cần được giáo dục về hậu quả của các hàng động của chúng, cũng như phân biệt tốt xấu để biết điều gì cần tránh, điều gì cần tiếp thu, học hỏi.

Một trong những giáo lý cơ bản của Phật giáo là sự bằng lòng, biết đủ.  Làm thế nào ta dạy cho con cái những điều đó?
   
Tôi nghĩ một trong những nguyên nhân dẫn đến sự khó khăn là chúng ta cho con cái quá nhiều lựa chọn để thõa mãn các ham muốn của chúng.  Ngay từ tuổi nhỏ, chúng đã được hỏi: “Con uống nước dừa hay nước cam?  Con muốn xem chương trình TV nào?  Con thích xe đạp loại nầy hay loại kia?  Con muốn đồ chơi màu đỏ hay màu xanh?”.  Do đó thay vì được rèn luyện để bằng lòng với cái mình có, con cái gần như luôn bị ép buộc phải chọn lựa, để rồi khi lớn lên, chúng sẽ tự hỏi: “Cái gì sẽ đem lai cho tôi hạnh phúc nhất?  Tôi còn cần có thêm gì nữa để được hạnh phúc?”  Điều đó làm cho con cái khó xử cũng như tập cho chúng tánh tham.  Ngược lại cha mẹ cũng không nên quá độc tài, không cho con cái được có ý kiến hay đòi hỏi gì khác.  Tốt hơn là cha mẹ không nên đặt nặng vần đề phải thỏa mãn những đòi hỏi của dục vọng.  Tất cả sẽ tùy thuộc vào thái độ của cha mẹ đối với việc thỏa mãn các ham muốn vật chất của riêng mình.  Nếu cha mẹ luôn tỏ ra bằng lòng với cái mình có, thì con cái cũng dể dàng noi theo gương đó.

Diệu Liên-Ly Thu Linh
(Theo Family and Children, NXB Snow Lion)