...Trong kho tàng văn chương bình dân Việt Nam ở mỗi miền, mỗi tỉnh đều còn lưu lại khá nhiều câu ca, tục ngữ, truyện cổ... biểu tỏ rõ nét sự ảnh hưởng của đạo Phật, của những ngôi Chùa, đối với mọi sinh hoạt trong đời sống... sự hiện diện của những ngôi Chùa sẽ xoa dịu đi bao nỗi thương đau, mang nguồn vui sống, an lạc cho tất cả. Bởi vậy hình ảnh ngôi Chùa cổ là hình ảnh gần gũi thân thương nhất của bao tâm hồn, bao cảnh đời, mà thơ ca còn ghi dấu lưu lại trong kho tàng văn học của dân tộc...
Hình Ảnh Ngôi Chùa Thân Yêu Qua Ca Dao
Mang Viên Long
Đạo Phật đã được truyền bá, thâm nhập vào Việt Nam từ những thế kỷ đầu của cuộc dựng nước, đã ăn sâu vào mọi sinh hoạt tình cảm, văn hóa đạo đức của dân tộc; và nhất là đã hòa nhập vào con người Việt Nam một cách tự nhiên bởi sự thích nghi hoàn hảo, mầu nhiệm của giáo lý Phật Đà với bản chất truyền thống của dân tộc.
Nhìn vào làng quê Việt Nam, tìm hiểu các phong tục tập quán; các sinh hoạt văn hóa xã hội của dân tộc chúng ta nhận thấy sự hiện diện của đạo Phật qua những ngôi Chùa thân yêu là một điều không ai có thể phủ nhận.
Trong nền văn chương truyền khẩu Việt Nam đã còn lưu lại khá nhiều ghi nhận về ngôi Chùa, như một biểu tượng không thể thiếu, không thể tách rời khỏi đời sống chung của cộng đồng:
1.Đồng đăng có phố kỳ lừa.
Có nàng Tô Thị có Chùa Tam Thanh...
2.Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ,
Xem cầu Thê Húc xem Chùa Ngọc Sơn
Đài nghiêng,Tháp Bút chưa mòn,
Hỏi ai xây dựng nên non nước này?
3.Đông Ba, Gia Hội hai cầu,
Ngó qua Diệu Đế bốn lầu hai chuông.
Tên của những ngôi Chùa đã gắn liền với tên của làng quê, núi sông, danh thắng như một địa danh đáng ghi nhớ, trân trọng trong lòng mọi người. Bởi vậy, hình ảnh của ngôi Chùa thân yêu luôn có mặt bên cạnh đời sống tình cảm sâu đậm, biết bao đổi thay vui buồn của kiếp nhân sinh:
1.Ngó lên Chùa Các cao lầu,
Biệt ly em hỡi, để sầu cho anh...
2.Ngó lên dốc Môn Chùa lầu
Cảm thương người bạn buổi đầu thâm ân,
3.Bao giờ cạn lạch Đồng Nai
Nát Chùa Thiên Mụ mới sai lời nguyền!
Ngôi Chùa đã hiện diện bàng bạc, sâu rộng trong sinh họat tình cảm riêng tư của mọi người, nhưng vẫn luôn có mặt trong các nếp sinh hoạt chung của làng quê, của tập thể:
1.Nhớ ngày mồng Bảy tháng Ba,
Trở về hội Láng, trở ra hội Thầy...
2.Nhớ ngày mồng Sáu tháng Ba,
Ăn cơm với cà đi hội Chùa Tây.
3.Em đi nhớ lũy tre làng
Nhớ ngôi Chùa cổ, nhớ hàng cau xanh.
Đêm rằm trẩy hội cùng anh,
Mãi vui quên tỏ cùng anh đôi lời!
Những ngày đại lễ, những ngày lễ vía, đã tự nhiên là ngày hội của làng: Hội Chùa cũng là hội làng, tất cả đều đã trở thành phong tục, tập quán xưa rất đáng yêu quý, đáng bảo tồn và phát triển của nền văn hóa dân tộc ngoài những tình cảm riêng và chung trong sinh hoạt; hình ảnh của những ngôi Chùa, sự hiện diện thiêng liêng của nó, đã có tầm ảnh hưởng sâu xa, rất quan trọng trong việc hình thành một nền đạo lý căn bản của con người: những ngôi Chùa luôn gợi nhắc mọi người phải ở hiền lành, tu nhân tích đức, thương yêu đùm bọc lẫn nhau, sống cao thượng với bốn tâm lớn “Từ, Bi, Hỷ, Xả”.
“Người trồng cây hạnh ngồi chơi
Ta trồng cây đức để đời về sau
Đời xưa quả báo còn chầy
Đời này quả bảo thấy ngay nhãn tiền”.
1.Lên Chùa thấy Phật muốn tu,
Về nhà nghĩ mẹ công phu chưa đền!
2.Mình về đường ấy thì xa,
Để anh bắc cầu qua sông cái về qua Ninh Bình
Đất Ninh Bình có Chùa Non Nước,
Núi Phi Diêu, Hồi Hạc chung quanh...
Em về, em chớ quên anh.
3.Chiều chiều ra ngõ,
Em ngó hướng Tây...
Thấy Chùa mái ngói rêu dày
Thương anh nương rẫy bấy chầy quạnh hiu!
4.Ngó lên Chùa cao thấy ông Bụt đứng
Ngó xuống ruộng thấp,
Nhớ mẹ công lao...
Nhắn ai ăn ở cùng nhau
Nghĩa tình cho trọn trước sau vẹn toàn...
Ngôi Chùa đôi khi được dùng làm danh từ riêng: xóm Chùa, sông Chùa, cầu Chùa...
Để tỏ lòng yêu quý, nhớ tưởng; hay là biểu tượng cho sự tinh khiết, hay gợi nhớ bao kỷ niệm của một thời trẻ êm đẹp, khó quên của đời người:
1.Lòng thương con gái Xóm Chùa
Khéo may đãi gấm, khéo thùa bông dâu!
2.Quê em ở cạnh sông Chùa
Có đò đưa đón sớm trưa hai lần...
3.Em như cây kiểng trên Chùa
Anh như con bướm đậu nhờ nên chăng?
4.Thuở xưa theo mẹ lên Chùa...
Bây giờ mẹ mất, biết ai đưa đón mình?
Nói đến ngôi Chùa mà không đề cập tới tiếng chuông Chùa là một thiếu sót lớn, bởi vì, ngoài sự tác động, ảnh hưởng của hình sắc, tiếng chuông Chùa thiêng liêng nhiệm mầu, cũng đã để lại dấu ấn sâu đậm, vi tế hơn; khó phai nhạt trong đời sống tâm linh của mỗi người.
1.Gió đưa cành trúc la đà,
Tiếng chuông Trấn Vũ canh gà Thọ Xương
2.Lắng nghe tiếng chuông gọi trên Chùa,
Hỡi ai mê ngủ hãy chừa dục tham.
3.Chuông rơi từng tiếng gọi về,
Lòng trần từng hạt bụi mê rụng rời!
Trong kho tàng văn chương bình dân Việt Nam ở mỗi miền, mỗi tỉnh đều còn lưu lại khá nhiều câu ca, tục ngữ, truyện cổ... biểu tỏ rõ nét sự ảnh hưởng của đạo Phật, của những ngôi Chùa, đối với mọi sinh hoạt trong đời sống... sự hiện diện của những ngôi Chùa sẽ xoa dịu đi bao nỗi thương đau, mang nguồn vui sống, an lạc cho tất cả. Bởi vậy hình ảnh ngôi Chùa cổ là hình ảnh gần gũi thân thương nhất của bao tâm hồn, bao cảnh đời, mà thơ ca còn ghi dấu lưu lại trong kho tàng văn học của dân tộc...
(Trích tập văn Vô Ưu, PL.2546 - 2002)