Nói đến ăn chay, nhiều người sành về ẩm thực chay đều nhất trí rằng Huế là nơi có nhiều món ăn chay nhất và nấu ăn chay ở Huế đã trở thành một nghệ thuật.
Ở Huế, cơm chay không chỉ là món ăn của nhà chùa, mà từ xưa, nhiều người, nhiều gia đình vẫn nấu cơm chay ăn để dưỡng tâm tính. Người Huế định ngày ăn chay trong tháng gọi là trai kỳ. Ăn chay hai ngày rằm, ngày ba mươi gọi là nhị trai, ăn chay bốn ngày gọi là tứ trai.
Món chay Huế có rất nhiều, không thua kém gì món mặn. Ở Huế bây giờ có đủ thứ chay: cơm chay, bún chay, bánh canh chay, chả chay, bánh lọc chay... Cứ ngày mười bốn và cuối tháng âm lịch hay ngày Phật đản, phần lớn các quán bún bò của Huế đều đổi món bán bún chay.
Cơm chay Huế do nhà chùa nấu để ăn, để mời khách. Các gia đình nấu cơm chay khi cúng giỗ người ăn chay. Tiệc chay cũng được làm theo đơn đặt hàng của khách du lịch. Nấu món chay, tiệc chay khó hơn nhiều so với nấu tiệc mặn. Nhìn lên bàn tiệc chay cũng đủ các món như: giò lụa, chả quế, đùi gà, cá chiên, thịt heo quay... Nhưng tất cả đều được chế biến từ các loại củ, quả, đậu, dầu thực vật. Nấu món chay đã trở thành một nghệ thuật rất tinh tế. Một mâm tiệc chay vẫn tạo cảm giác hưng phấn ngon miệng không kém gì tiệc mặn.
Với hơn 400 chùa và 230 niệm Phật đường. Về nông thôn mỗi làng cũng có chùa, gọi là chùa làng. Vì thế, số người ăn chay hàng tháng ở Huế không phải nhỏ. Thời chúa Nguyễn Phúc Chu, hoàng tộc đã ăn chay, các hoàng thân quốc thích đều xây chùa riêng để làm công đức. Tại đàn Nam Giao - Huế có cả một khu nhà đồ sộ tên là Trai cung dành cho vua lên đó ở, ăn chay trước khi tế trời. Khách du lịch đến Huế đều biết nhà hàng Tịnh Tâm trên đường Phạm Ngũ Lão. Tịnh Tâm gần các khách sạn, thu hút nhiều khách nước ngoài.
Phía tây thành phố, các quán cơm chay san sát nhau trên đường Điện Biên Phủ, Phan Bội Châu được người mộ đạo đi chùa hâm mộ. Một đĩa cơm chay bình dân 5.000- 7.000 đồng. Nếu muốn ăn có thêm món thì quán ăn phục vụ đủ cả từ đùi gà quay, gà bóp… tên gọi vậy nhưng tất cả đều là chay, người ta lấy phần gốc sả nhồi tàu hủ non, lăn bột chiên giòn thơm phức.
Mâm cơm chay là nghệ thuật ẩm thực, vừa là nghệ thuật tạo hình, rực rỡ sắc màu, tất cả bắt nguồn từ hoa, quả, thực vật. Những quán chay ở Huế bây giờ không chỉ chú ý đến nấu ăn ngon mà còn chú ý đến không gian của quán. Nhiều quán chay mới mở thu hút đông khách như quán Bồ Đề trên đường Lê Lợi, quán Liên Hoa trên đường Lê Quý Đôn. Tại đây có thể đãi bạn bè một bữa tiệc chay hấp dẫn mà giá cả rất mềm. Nếu muốn giá bình dân hơn thì ở các chợ bán món chay cũng rất ngon: chợ Đông Ba, chợ Bến Ngự …mỗi suất ăn chay chỉ từ 10 đến 15.000 đồng.
Quanh năm, cơm chay, cỗ chay thường xuyên có mặt trong gia đình người Huế. Mời khách một bữa tiệc chay là dịp các bà nội trợ thể hiện tài nữ công gia chánh.
Theo denthan